کوفی عنان دبیر کل وقت سازمان ملل، از اقدامات نظامی یکجانبه ناتو به شدت انتقاد و تاکید کرد که بر اساس منشور سازمان ملل، شورای امنیت سازمان ملل متحد مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت جهانی را دارد که به وضوح توسط ناتو به رسمیت شناخته شده است. بنابراین، شورای امنیت باید در هر تصمیمی که شامل استفاده از زور باشد، دخیل باشد.
پس از پایان جنگ سرد، یک الگوی امنیتی کاملاً جدید در اروپا پدیدار شد اما ناتو هرگز درباره موضوع «خروج» از اروپا بحث نکرده، بلکه در عوض بر چگونگی «ماندن» تمرکز کرده است، دگرگونی ناتو با دراز کردن «دست دوستی» به سوی دشمنان سابق (شامل کشورهای عضو پیمان ورشو، میان شوروی، آلبانی، آلمان شرقی، بلغارستان، چکسلواکی، رومانی، لهستان و مجارستان، این پیمان در سال 1991 از میان رفته است) آغاز شد.
عدم استقرار نظامی در اروپای شرقی تعهدی است که ناتو در طول اولین توسعه خود به سمت شرق پس از جنگ سرد به روسیه داده است و همچنین در سند اساسی مورد توافق با روسیه نوشته شده است. اکنون، با تکمیل رسمی مذاکرات الحاق ناتو با سوئد و فنلاند، و اعلام ایالات متحده مبنی بر استقرار دائمی نیروهای خود در لهستان، این اقدامات باعث تشدید بیشتر رویارویی بین روسیه و ناتو خواهد شد.
پس از پایان جنگ سرد، ناتو موقعیت خود را تغییر داد. مفهوم راهبردی که در سال ۱۹۹۹ توسط ناتو به تصویب رسید، برای اولین بار تاکید کرد که ناتو باید «از حالت اعی خارج شود» و از «دفاع جمعی» به «مداخله» خارج از منطقه دفاعی تبدیل شود.
این اصل که اقدامات نظامی را می توان بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام داد، از جمله، جنگ موسوم به «جنگ بشردوستانه» که توسط ناتو علیه جمهوری فدرال یوگسلاوی در سال ۱۹۹۹ آغاز شد، یا جنگ کوزوو، منشور سازمان ملل متحد و هنجارهای شناخته شده جهانی روابط بینالملل را آشکارا نقض کرد. پس از نادیده گرفتن سازمان ملل، ناتو بدون مجوز شورای امنیت سازمان ملل، یک بمباران ۷۸ روزه را آغاز کرد که سابقه بدی را در روابط بینالملل بر جای گذاشت و باعث ایجاد یک بحران انسانی شدید شد.
در نوامبر ۱۹۸۹، دیوار برلین سقوط کرد، دو سال بعد، پیمان ورشو منحل شد، سپس اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید و این رویداد به جنگ سرد پایان داد، در این موقعیت الگوی سیاسی اروپا، دستخوش تغییرات تاریخی شد. پس از جنگ سرد، با وجود اینکه افرادی می گفتند ناتو به عنوان یادگار دوران جنگ سرد، «مرگ مغزی» را تجربه کرده است اما ناتو به ویژه آمریکا که می خواست متحدان اروپایی خود را از طریق این پیمان راهبری کند، از هر فرصتی استفاده و دلایل گوناگونی برای قرار گرفتن این سازمان نظامی در مسیر تحول و گسترش، پیدا کرد.
کارشناسان خاطرنشان کردند که با پیشرفت تدریجی ادغام اروپا و اتحادیه شدن آن، آمریکا و اروپا بر سر موضوع دفاع مستقل از اروپای غربی با هم رقابت می کنند. به منظور حفظ هژمونی، ایالات متحده به شدت با ایجاد هرگونه سیستم دفاع مستقل از اروپا با هدف تضعیف ناتو مخالف بوده است، که به شدت مورد خشم برخی از کشورهای اتحادیه اروپا مانند فرانسه است.
به گزارش ایرنا از گلوبال تایمز، این رسانه چینی، در تحلیل عملکرد ناتو، نوشت: در بحبوحه درگیری نظامی روسیه و اوکراین که هنوز ادامه دارد، ناتو که خود به درگیری ها دامن می زند، نشستی سه روزه را در مادرید اسپانیا از ۲۸ تا ۳۰ ژوئن برگزار کرد. برای اولین بار در تاریخ، رهبران ژاپن و کره جنوبی برای شرکت در نشست ناتو دعوت شدند، این ائتلاف نظامی که پیش از این منشاء دردسرهای زیادی برای اروپا بوده است، اکنون در تلاش است شاخه آسیا-اقیانوسیه خود را برای گسترش مداخلاتش در آسیا ایجاد کند.
هنگامی که مقامات ارشد ناتو پایان عملیات «طلوع اودیسه» را علیه لیبی اعلام کردند، هرگز فکر نمی کردند که ده ها هزار غیرنظامی لیبی در جنگ داخلی پس از مداخله ناتو کشته شوند، چه رسد به اینکه کشور امروز تا حد زیادی ناپایدار باشد.
از آنجایی که آنها انواع سلاح از جمله هویتزرها و پهپادهای بیشتری را به اوکراین می فرستند، رهبران ناتو باید توجه دقیقی به ضربه اقتصادی و سیاسی ناشی از جنگ به جوامع خود داشته باشند.
حتی در سال ۱۹۸۲، بریتانیا، یکی از اعضای ناتو و آرژانتین، بر سر حاکمیت جزایر مالویناس، مجمعالجزایری در اقیانوس اطلس جنوبی که برای انگلیسی زبانها به جزایر فالکلند معروف است، جنگیدند اما ناتو ماده پنجم دفاع متقابل را فعال نکرد، زیرا میدان جنگ، خارج از منطقه دفاعی ناتو بود. با این حال، ایالات متحده که ناتو را کنترل میکند، همچنان از بریتانیا حمایت میکند و از فرانسه میخواهد که قرارداد فروش تسلیحات را که قبلاً با آرژانتین امضا شده بود را لغو کرده و عرضه سلاح به آرژانتین را متوقف کند.
تحلیلگران خاطرنشان کردند که اگرچه ناتو ادعا میکند که قدرتمندترین اتحاد نظامی در تاریخ است، اما تضادهای داخلی آن همیشه وجود داشته است. حتی پس از جنگ سرد، دگرگونی استراتژیک ناتو هموار نبوده و با تضادهای بین ایالات متحده و کشورهای اروپایی خدشه دار شده است.
اما کارشناسان خاطرنشان کردند که در دراز مدت، ادامه گسترش ناتو ناگزیر به تنوع و تمرکززدایی منافع خواهد شد.
در دوران جنگ سرد، ناتو که بر دفاع مشترک تمرکز داشت تا حدودی رام شد و با حضور در مناطق دفاعی از پیش مشخص شده، در وضعیت دفاعی باقی ماند و هیچ کار ظالمانه ای انجام نداد.
رکورد تاریک تحول
اظهارات امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه در مورد «مرگ مغزی ناتو» و خودمختاری استراتژیک اروپا به آخرین نمود تضادهای موجود بین ایالات متحده و اروپا در دولت ترامپ تبدیل شده است.
ناتو به عنوان یک اتحاد نظامی با تکیه بر ارزش های دموکراتیک غربی بنا شده است، هدف ناتو تضمین «امنیت و آزادی» اعضای خود بود و پس از جنگ سرد، تمرکز ناتو به سمت استفاده از «سود سهام صلح» حاصل از پایان جنگ سرد تغییر کرد، در این میان آمریکا از تمایل کشورهای اروپای مرکزی، شرقی و جنوبی که به غرب نزدیک میشوند برای گسترش اردوگاه غرب استفاده کرد.
به گفته کارشناسان، مجموعه اقدامات ناتو باعث دوری جستن غیرقابل اجتناب کشورهای دیگر از این ائتلاف می شود و این امر باعث می شود که افول به اصطلاح «موفق ترین اتحاد تاریخ»، حقیقتی اجتناب ناپذیر باشد.